Er zijn zoveel ontwikkelingen op dit moment op het gebied van gezonde, verantwoorde en duurzame voeding. Maar wat zijn hypes en welke ontwikkelingen zijn blijvend? En wat is gezond en bewust eten nu precies als je het aan de experts vraagt?
Samen met Isabel Boerdam van De Hippe Vegetariër wierpen we een 360 graden blik op het onderwerp door in gesprek te gaan met experts uit de food branche. In deel I van een 5-delige serie spreekt Isabel met Anneke Ammerlaan, een doorgewinterde trendwatcher op het gebied van voeding.
Anneke, wat leuk dat ik je mag interviewen! Jij bent al 22 jaar trendonderzoeker & foodwatcher. Hoe heeft jouw werk zich de afgelopen jaren ontwikkeld?
“De laatste jaren zijn bedrijven zich meer bewust geworden dat ze moeten innoveren en daarom zijn trends opeens veel belangrijker dan vroeger. Vroeger was het zo dat als je moeder een merk gebruikte, dat jij dat later ook kocht. Wat dat betreft was de consument dus een stuk keuzevaster dan nu, nu maakt iedereen zijn eigen afweging. Daarom willen bedrijven tegenwoordig juist wél graag inspelen op die trends en wordt het vak van een trendonderzoek veel serieuzer genomen dan toen ik begon. 20 jaar geleden riep ik al dat ‘Food Waste’ een belangrijk onderwerp zou worden, maar dat kon toen niemand zich nog voorstellen. 10 jaar geleden eigenlijk ook nog niet. Inmiddels wordt er veel sneller op dat soort signalen gereageerd en kan ik bedrijven daarin beter adviseren en sturen.”
Trendwatcher, dat klinkt ontzettend bijzonder. Ik vraag me altijd af hoe je zoiets aanpakt. Dus hoe ga jij te werk en hoe signaleer jij een trend?
“Ik ben begonnen met werken als redacteur bij Libelle. Daar heb ik echt geleerd om voortdurend alle ontwikkelingen te monitoren. Als ik een artikel wilde schrijven, dan moest ik me kunnen verantwoorden: Waarom is dit relevant voor de Libelle lezers? Waarom is dit nieuwswaardig? Dat was voor mij een hele belangrijke leerschool, daar heb ik echt naar de trends leren kijken. En wat je dan elke dag doet, tja, dat is vooral een heleboel lezen. Zowel binnenlands als internationaal nieuws, ik spreek 4 talen en lees dan ook veel buitenlandse dagbladen en tijdschriften. Veel trends komen namelijk uit Duitsland en Scandinavië, lang niet alles komt uit Amerika zoals sommige mensen misschien denken. Ik let dan niet alleen op nieuws over voeding, maar ik kijk veel breder naar economische, politieke en sociale ontwikkelingen. Als je daar met de juiste ‘bril’ naar kijkt, gevoel bij krijgt en veel praat met collega’s, dan ontdek je vanzelf waar er iets ‘broeit’ en kan je de touwtjes aan elkaar knopen. Ontwikkelingen versnellen steeds meer. Mijn eerste ‘smoothie’, toen alleen een drankje met fruit en gecrushed ijs, proefde ik in 1997 in Portland. Het duurde toen nog jaren voordat ik die voor het eerst in Nederland zag, en inmiddels is die helemaal ingeburgerd.”
Hoe kijk jij aan tegen alle voedingshypes die we voorbij hebben zien komen? Zoals suikervrij, broodbuik, superfoods, etc. Wat kunnen we daarvan leren?
Dit soort hypes zijn altijd een reactie op iets anders. Zo gaat het met alle trends: reactie en tegenreactie, dat kan je heel mooi zien als je bijvoorbeeld helemaal terugkijkt vanaf de Tweede Wereldoorlog tot nu, en alle voedingsontwikkelingen die sindsdien voorbij gekomen zijn. Eigenlijk is het dan een hele logische reactie op hetgeen wat er daarvoor gebeurd is: iets gaat te ver, en dan komt er een tegenreactie. En die reacties manifesteren zich in eerste instantie vaak in een hype. Meestal een extreme variant. De belofte is vaak dat je door maar één ding aan te passen in je eetpatroon – iets juist te eten of juist weg te laten – je heel gezond wordt. Een quick fix dus. Mensen zijn dol op dat soort ‘quick fixes’, want dan lijkt er opeens een snelle efficiënte oplossing te zijn, maar zo werkt het natuurlijk nooit met voeding. Het is veel lastiger om een hele levensstijl om te gooien, dan om even glutenvrij te eten. Ik ben echter niet echt super geïnteresseerd in de inhoud van de hypes. Voor mij is zo’n hype een voorbode van verandering, en hoe die er precies uit komt te zien, dat vind ik dan wel weer spannend, omdat ik dat voor mijn onderzoek gebruik.
In hoeverre vind je dat Nederland steeds gezonder en bewuster gaat eten? Is er sprake van een duurzame ontwikkeling?
“Gezondheid is iets van alle tijden. Van de Middeleeuwen tot nu zijn er altijd goeroes geweest op dat gebied. Het verschil is dat gezondheid vroeger was voorbehouden aan een kleine groep, de elite. De rest was allang blij dat ze iets te eten hadden en maakten zich er echt niet druk over of dat wel gezond was. Tegenwoordig gaat gezond eten over iedereen. De interpretatie van gezondheid hangt af van de tijdsgeest. Na de Tweede Wereldoorlog ontstond de verzorgingsstaat: jij was ziek, de dokter maakte je beter. De verantwoording voor je gezondheid lag dus buiten jezelf. Dat kostte natuurlijk enorm veel geld én de mensen werden er niet gezonder van. De reactie was dus meer preventieve gezondheidszorg. Daarin speelt gezonde voeding, om ziekte te voorkomen, logischerwijs een veel grotere rol in. Ook is de samenleving individualistischer geworden, het collectief is een stuk minder belangrijk, dus mensen focussen meer op de eigen gezondheid en de eigen kwaliteit van leven.”
Er is ook veel meer keuze gekomen in het schap, hoe heeft dat de samenleving beïnvloed?
“Keuze heeft ook weer te maken met de tijd. In de jaren ’30 was er armoe, toen hadden we simpelweg geen keuze. Dus kwam er een tegenbeweging: keuze werd luxe, meer keuze is meer luxe. Nu keert het tij zich weer en wordt die luxe gezien als schaarste. Ik weet niet of we dus teruggaan naar minder keuze in het schap, wellicht gedifferentieerdere keuze: meer onderscheid tussen de producten. Dus bijvoorbeeld 5 verschillende kwaliteiten rijst in plaats van 5 verschillende merken met hetzelfde product, zoals nu. Maar dat er nu zoveel keuze is, maakt verantwoord eten er niet makkelijker op: als je kijkt naar beelden uit de jaren ’60 dan zagen mensen er erg gezond uit. Toen was er weinig keuze en was alles gereguleerd, dat was een andere beweging. Nu is alles een feestje, hebben we keuze te over, dus is discipline een veel grotere uitdaging.”
Wat betekent het begrip ‘gezondheid’ voor jou?
“Gezondheid is, net als duurzaamheid, een containerbegrip. Dat kan je niet op één manier uitleggen. Wat mij betreft gaat gezondheid echter over een gezonde keten, in alle opzichten: een gezonde samenleving heeft te maken met dat je zelf gezond bent, maar ook dat je een gezonde relatie hebt met alles om je heen. Dat er een gezonde relatie is tussen leverancier en producent. En dat er een gezonde relatie is tussen het product en de grond waarin het verbouwd wordt. Alleen dan kan er echt sprake zijn van gezondheid.”
Wie moet de voortrekker zijn als het gaat om eetgedrag-verandering in Nederland? Wie heeft de meeste impact?
“Vroeger was de voedingsvoorlichting een stuk overzichtelijker. Er was minder informatie en mensen volgden meer een richtlijn. Maar als je kijkt naar de ‘Schijf van Vijf’, de nieuwe uitgave zoals die door het Voedingscentrum vorig jaar is uitgeven, dan zit die eigenlijk heel knap in elkaar. De schijf geeft nu ruimte aan veel ontwikkelingen en is eigenlijk een heel duidelijk en flexibel model om te laten zien hoe een maaltijd in elkaar zou moeten zitten. Ik denk echter dat het Voedingscentrum de voorlopers bereikt die al iets weten over voeding en de traditionele mensen met discipline. Alles daartussen bereiken ze niet. Het is een goede vraag hoe je die mensen bereikt: die groep wil wel, maar heeft niet de handvatten om het zelf te kunnen. Toch zie je al wel dat het straatbeeld in Nederland in positieve zin is veranderd in vergelijking met 2-3 jaar geleden. Mensen zien er gezonder uit. Het gaat niet snel, maar het is wel gaande. Gezonder eten is dan ook geen revolutie, maar een evolutie.”
Als we vooruitkijken naar 2025, kan je ons alvast een klein kijkje geven in de trends die jij voorziet?
“Biologische en niet-biologische productie schuiven nog dichter naar elkaar toe, dat zie je nu al. Technologie gaat een steeds belangrijkere plaats innemen in de voedselvoorziening. Op den duur verdwijnen seizoensgroenten, we kunnen alles overal het hele jaar door telen. Ook biologisch. Tot slot verwacht ik dat de volgende hype zal zich focussen op geestelijke gezondheid en eten. De rest houd ik nog even voor mezelf…”
Nieuwsgierig naar meer? Bekijk dan hier de hele serie inclusief video’s.